TÜRKOLOJİ SÖYLEŞİLERİNDE BU HAFTA: ÖZBEK TÜRKLERİ VE KÜLTÜRÜ

Üniversitemiz Öğretim Üyeleri Doç. Dr. Salih YILMAZ ve Yrd. Doç. Dr. Cengiz KARATAŞ tarafından Türkiye Yazarlar Birliği’nin ev sahipliğinde 07.05.2013 tarihinde düzenlenen Türkoloji Söyleşilerinde bu hafta “Özbek Türkleri ve Kültürü” konuşuldu.

Bu haftaki Türkoloji Söyleşilerinin konusu sunum; Ankara Üniversitesi, DTCF, Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümünden Saida Burhanidinova tarafından yapıldı.

Yrd. Doç. Cengiz KARATAŞ’ın açılış konuşmasıyla başlayan konferans Saida Burhanidinova’ın “Özbek Türkleri ve Kültürü” başlıklı sunumuyla devam etti. Öncelikle Özbeklerin tarihine dair bilgiler verildi. Özbek kelimesinin açıklaması yapıldı. Daha sonra ise Özbekistan haritası doğrultusunda Özbeklerin yaşadığı coğrafyaya dair bilgiler verildi.

Özbek kültürüne dair giysiler, örnek sunumlar eşliğinde açıklandı. Özbek giysilerinin milli kıyafetlere paralel olarak geliştiği, Özbek nakış sanatının Orta Asya’da oldukça ünlü ve yaygın olduğu, bu nedenle de diğer Türk topluluklarının da Özbeklerden örnekler aldığı belirtildi. Nakış sanatının içeriğinde özellikle nazardan koruma motifinin yoğun biçimde işlendiği açıklandı. Özbek kültüründe giysilerin anlamına atıfta bulunularak gelin, orta yaş kadın, yaşlı kadın, evli kadın, bekâr kadın vb. her kesimin giysisinin ve motiflerinin ayrı olduğu örneklerle anlatıldı. Takke’nin giyim kültüründeki önemine değinildi. Köylek, nimçe, tufli, tillekaş, parancı vb. giysiler resimler eşliğinde anlatıldı. Ayrıca Özbekistan’da çeyiz geleneğinin çok önemli olduğu vurgulanarak gelinin çeyizinin 3 (üç) gün boyunca gelin geldiği evde sergilendiği ve bu sayede gelinin statüsü ve çalışkanlığının da anlaşıldığına dair örnekler verildi.

Türk toplulukları arasında Özbeklerin inanç sisteminin daha baskın ve korunmuş olduğundan bahisle Özbeklerin halk inançlarının Türkiye’deki inançlara benzerliğine dair örnekler verildi. Özbeklerin edep konusunda çok hassas oldukları ve bu nedenle de küçük yaştan itibaren gelenek, görenek ve inanç eğitiminin çocuklara verildiğinden bahsedildi. Özbek kültüründe selamlaşmanın çok önemli olduğu ve buna dair “Selam ruhu tetikler” “Selam Allahın borcudur” ifadesinin bu kültüre yön verdiği belirtildi.

Özbek mutfak kültürüne dair bilgiler verilerek Orta Asya’nın en zengin mutfak kültürüne sahip olması ve coğrafi özelliklerine bağlı olarak birçok sebze ve meyvenin yetişmesinin buna etkisi anlatıldı. Özellikle Özbek pilavı, yeşil çay, sofra adabı vb. konulara dair örneklemeler yapıldı.

Özbekistan’da aile yapısı hakkında ise çocukların küçük yaştan itibaren aile adabına uygun biçimde yetiştirildiğinden bahsedildi. Özbeklerin çok çocuklu bir aile tipini tercih ettikleri, buna uygun olarak da “Köpek ol, kuş ol ama çok çocuklu ol” atasözünün türetildiğine dair hikâyeler ve bilgiler anlatıldı. Beşik toy, sünnet toy geleneğinden bahsedilerek özellikle tahta beşik ve bu kültüre dair örnekler verildi.

Özbek cenaze geleneklerinin diğer Türk topluluklarıyla olan benzerliklerine değinilerek “ağıt yakma” geleneğinden örnekler sunuldu.

Özbeklerde var olan İslamiyet öncesi geleneklere dair örnekler sunularak “ateş yakma” geleneğine dair bilgiler verildi. Ateş yakma geleneğinin kötü ruhları kovma anlayışı üzerine oturtulduğu ve buna ilave olarak da Şamanlık ve def çalma uygulamalarının hala var olduğu belirtildi.

Doç. Dr. Salih YILMAZ ise Özbeklerin Altın Orda Devleti yıkıldıktan sonra ortaya çıkışı ve tarih sahnesinde görülme süreçlerinden bahsederek Nogay Ordası ve Özbek Han’ın faaliyetleri hakkında bilgi verdi. Özbeklerin eskiden var olan destan, efsane, masal, örf ve adetlerine dair örnekler sundu. Özbek kültürünün Türkiye’ye en yakın kültürel özellikler taşıdığından bahisle dini merasimler, evlilik, cenaze törenleri vd. gelenekleri örneklerle anlattı.

Özbekistan’ın tarihten gelen bir liderlik özelliği olduğu fakat son yıllarda Orta Asya’da var olan stratejik kutuplaşmalara bağlı olarak bu liderliğin Kazakistan tarafından yapıldığı belirtildi. Özbekistan’ın Sovyetler Birliğinden ayrılmasından sonraki bağımsızlık sürecinde Latin alfabesine geçiş süreci ve Orta Asya liderliği hakkında bilgi verildi.

Konuklarımızın “Özbek Kültürü” hakkında soruları cevaplandırdığı toplantı fotoğraf çekimiyle son buldu.